Bilişsel gelişim; çocuğun problem çözme, soyut düşünme, neden-sonuç ilişkisi kurma kapasitesi gibi aslında son derece önemli konuları kapsar. Çocuğun zihinsel faaliyetleri sayesinde öğrendiklerini birbirine bağlama ve giderek daha karmaşık düşünme yetilerini kazanması bilişsel gelişimin temel noktasıdır. Bilişsel gelişimin önemini vurgulayan ilk kuramcı Jean Piaget‘dir. Piaget gelişim dönemlerini 4 ana başlığa ayırmıştır, ancak daha sonraları ortaya çıkan araştırmalar çocukların bilişsel kapasitelerinin onun öngördüğünden daha geniş olduğunu ortaya koymuştur.
Çocukların bilişsel gelişimi‘ni bilmek hem ailelere hem de eğitimcilere çocuğun hangi dönemde olduğunu anlayıp ona uygun bir eğitim programı hazırlama konusunda da önemlidir.
0 – 3 ay arası çocukların bilişsel gelişimi:
- Bebek anne ve babasını tanımaya başlar, gözleriyle onları takip eder.
- Aç ve rahatsız olduğu durumlarda ağlar.
4. ay:
- Yüzlere dikkat etmeye başlar.
- Eğer yapılan aktivite onun için sıkıcıysa ağlamaya başlar ve uzaklaşmaya çalışır.
- İnsanların yüzlerini uzaktan tanımaya başlar.
- Mutlu ya da üzgün olduğu zaman bunu ifade etmeye çalışır.
- El-göz koordinasyonunu oluşturmaya başlar.
6. ay:
- Nesneleri elleri arasında geçiş yaptırarak oynamaya başlar.
- Ulaşmasının zor olduğu nesneleri merak ettiğinden dolayı ulaşmaya çalışır.
- Yakınındaki şeylere göz-kulak olmaya başlar.
7 – 9. ay
- Oyuncaklarını gizleyebilir.
- “Ce-e” tarzı oyunlardan keyif almaya başlar.
- Saklanan eşyaları araştırmaya başlar.
- Küçük nesneleri işaret ve baş parmağı arasında tutabilmeye başlar.
10 – 12.ay
- Neden ve sonuçları anlamaya başlar.
- Kutulara eşyaları toplamaya başlar.
- Çağrıldığı zaman jest ve mimikleriyle cevap verebilir.
- İsmini söylediğiniz zaman doğru nesneyi işaret edebilir.
- Nesneleri doğru kullanmaya başlarlar, örneğin bir şeyler içmek için kupayı kullanmak gibi.
Küçük bir bebek gördüğü bir nesne ondan saklandığında, artık onun tamamen yok olduğunu düşünür. Yani görülemeyen nesne yok olmuştur. 12. ve 16. aylarda ise zihnin gelişimiyle artık çocuklar, kendilerinden saklanan bir nesnenin tamamen yok olmadığını, aksine hala onların göremediği bir yerde var olduğunu kavrarlar.
12 – 16.ay
- İngilizce’de, Piaget’nin deneylerle ortaya koyduğu “object permanence” yeteneğini kazanırlar. Nesnenin sürekliliği anlamına gelen bu olgu, bebeğin bir nesneyi görmediği anda bile onun hala var olduğuna dair bilincinin gelişimine dairdir.
- Birbiri ile alakalı iki nesneyi senkronize biçimde kullanabilmeye başlarlar.
16 ay – 2 yaş
- Sembolleri kullanabilir.
- Güçlü bir “egocentrism” (ben-merkezcilik) vardır.
- Nesneleri tamamen doğru amaçla kullanmaya başlarlar.
2 yaş – 3 yaş
- 3 haneli sayıları söylediğinizde tekrar edebilirler.
- 3 objeyi gösterip sayabilirler.
- Renklerin isimlerini öğrenebilirler.
- Bu yaşta sembolik oyunları çokça oynarlar, bunlar aracılığıyla çocuklar, çatışmalarını açığa çıkarabilirler.
3 yaş – 4 yaş
- 4 haneli sayıları söylediğinizde tekrar edebilirler.
- Vücudun parçalarını sayabilirler.
- Tek yönlü düşünürler. Örneğin 2+2=4 iken 4-2=2’yi bulamayabilirler.
4 yaş – 5 yaş
- 10 nesneyi doğru sayabilirler.
- Mantıktan çok sezgileriyle bir şeyleri bulmaya çalışırlar. Sezgileri ön plandadır.
5 yaş
- Saymayı öğrenebilirler.
- Basit yönergeleri takip edip yap-boz tamamlayabilirler.
6 yaş – 12 yaş
- Nesneleri soyut bir biçimde ifade edebilirler.
- Yoğunluk gibi kavramlarla başa çıkabilirler. Birden fazla özelliğe göre nesneleri gruplayabilirler. Artık hem miktarına hemde uzunluğuna dikkat edebilirler.
- Mantıklı hareket etmeye başlarlar.
- “Mnemonic” yani çağrışım ile bağlantı kurma ve hatırlayabilme, stratejisini kullanabilirler.
- Doğru ve yanlışa dair kişisel hisleri vardır.
- Sosyal bakış açısı kazanırlar, tek yönlü akıl yürütme ortadan kalkar.
12+ yaş
- Problem çözme becerileri kazanırlar.
- Varsayımsal cümlelerde baş edebilirler.
- Geçmiş, gelecek ve şimdi kavramları oluşmuştur.
- Soyut şeyler hakkında konuşabilirler.
